Abhidharma

Abhidharma (sanskr. अभिधर्म, abhidharma^IAST, hərfi mənada – "ali qanun", "ali dharma", "ali təlim"; çin. 阿毘曇/阿毘达磨) və ya Abhidhamma (pali) — buddizmdə qədim mədəniyyətdə fəlsəfə anlayışının həcminə təxminən uyğun gələn dharma hissəcikləri nəzəriyyəsi, psixologiya, kosmologiya üzrə biliklər şöbəsi, eləcə də kanonun üçüncü səbətinin (Tripitaka) kitablarına xas olan xüsusi analitik təqdimat və sistemləşdirmə üsulu, onlara dair şərhlər və abhidharmik ədəbiyyat adlanan postkanonik əsərlər. Abhidharma hər iki mənada dini təcrübənin bütün sahələrinə şamil edilir. Məsələn, əxlaqa münasibətdə onun çirklənmə və saflaşma mahiyyəti, şüurun əzabdan qurtulmaq üçün əlverişli və əlverişsiz dharma zərrələri təhlil və təsvir edilmiş, sonra etik xarakterli konkret həllər verilmişdir. Eyni şey səbəb-nəticə əlaqələri ilə də edilirdi.^[1]

Abhidharma ədəbiyyatının müxtəlif növləri var. Abhidhammapitaka kimi erkən kanonik Abhidharma əsərləri fəlsəfi traktatlar deyil, əsasən ilkin doktrina siyahılarının xülasələri və onların müşayiət olunan izahatları ilə ekspozisiyalarıdır.^[2][3] Abhidharma həm theravada, həm də mahayana buddistləri arasında mühüm bir elm sahəsi olaraq qalır.

1. ↑ Энциклопедический словарь. 2009. АБХИДХАРМА.
2. ↑ The Editors of Encyclopedia. Abhidhamma Pitaka // Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica. 2008. 29 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 June 2021.
3. ↑ Anālayo (2014) "The Dawn of Abhidharma," pp. 79-83. Hamburg University Press.